یک مقام مسئول در وزارت بهداشت می گوید: هر چند که فاصله زیادی میان آمار کنونی تولیدات در حوزه علوم پزشکی در قیاس با دوران رشد پرشتاب این تولیدات وجود دارد اما امید براین است که گشایش های دوران پسابرجام، موجب تقویت پژوهش ها و تولیدات علمی پزشکی شود.
به گزارش ایرنا ، رشد علمی مثبت ایران در سال های 2000 تا 2010 میلادی، شیب تند بسیار مطلوبی داشت و توانست در این زمینه از کشورهای منطقه پیشی گرفته و به عنوان قدرت اول منطقه در زمینه تولیدات علمی مطرح شود.
با این حال در سال 2013 تولیدات علمی با افت اندکی مواجه شد اما در سال 2014 وضعیت تولیدات علمی کمی بهبود یافت و در سال 2015 میلادی، تولیدات علمی کشورمان به ویژه در حوزه علوم پزشکی نسبت به یک سال قبل ازآن با رشد بهتری مواجه شد و جمهوری اسلامی ایران بار دیگر توانست رتبه اول منطقه را از آن خود کند .
علاوه بر افزایش تولیدات علمی، تعداد دانشمندان ایرانی جزو یک درصد برتر دنیا و همچنین تعداد مقالات نمایه شده در نمایه نامه های معتبر بین المللی در سال 2015 افزایش قابل توجهی یافت.
** افزایش تعداد دانشمندان ایرانی جزو یک درصد برتر دنیا
دکتر شاهین آخوندزاده قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی روز جمعه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا اظهار کرد : ایران توانست در سال 2015 سطح تولیدات علمی خود را افزایش دهد و افت سال 2013 را جبران کند و دراین سال تعداد دانشمندان ایرانی در میان یک درصد برتر دنیا بر اساس نمایه نامه ISI رشد قابل توجهی یافت.
وی افزود: بر این اساس در گروه علوم پزشکی در سال گذشته تعداد دانشمندان یک درصد ایران در ISI از 18 دانشمند به 30 دانشمند رسید که این نشان دهنده رشد حدود دو برابری در این زمینه است.
در زمان حاضر چند موسسه در جهان به نمایه سازی مقالات علمی اشتغال دارند. این موسسه ها با تعیین استانداردهای مختلف و دنبال کردن این استانداردها در مجلات منتشر کننده مقالات علمی، به نوعی اسباب سنجش فعالیت های علمی در حوزه های مختلف علمی یا جغرافیایی را فراهم می کنند. یکی از این موسسات که به طور نسبی از اعتبار و شهرت بیشتری برخوردار است، آی اس آی است که مخفف حروف اول موسسه Institute for Scientific Information است. آی اس آی امروز بخشی از موسسه ' تامسون رویترز' است.
آی اِس آی، سالانه گزارشی را تحت عنوان گزارش استنادی مجلات علمی را که با سرواژه جِی سی آر (Journal Citation Reports) معروف است ارائه می کند که در آن مجلات نمایه شده در بانک اطلاعاتی خود را بر اساس شاخصی با عنوان ضریب تاثیرگذاری رتبه بندی می کند. در حال حاضر ضریب تاثیرگذاری یکی از شاخص های اصلی برای اعتبار علمی مجلات علمی محسوب می شود.
موسسه اطلاعات علمی هر سال به بررسی تمامی مجله های علمی انگلیسی زبان می پردازد و بر اساس معیارهایی که دارد تعدادی نشریه را به عنوان نشریه های معتبر معرفی می کند. تعداد مجله هایی که هر سال معرفی می شوند، متفاوت است. گاه یک نشریه در فهرست آی اس آی قرار می گیرد و همین نشریه ممکن است سال آینده در فهرست مورد نظر جایی نداشته باشد. در حال حاضر حدود 20 هزار مجله در فهرست آی اس آی قرار دارد و حدود 2 هزار مجله نیز هر سال به این فهرست افزوده می شود.
** افزایش تعداد مقالات علمی نمایه شده در سال 2015
وی در مورد تعداد مقالات نمایه شده در نمایه نامه اسکوپوس از ایران گفت: در سال 2015 حدود 41 تا 42 هزار مقاله در اسکوپوس از طرف ایران نمایه شد که نسبت به سال 2013 و 2014 رشد قابل توجهی را نشان می دهد.
آخوندزاده خاطرنشان کرد: یک سوم، معادل 35 درصد تولیدات علمی کشور مربوط به حوزه علوم پزشکی شامل دانشگاه های علوم پزشکی و علوم پزشکی زیستی است.
به گفته وی، به رغم اینکه تنها 18 درصد از اعضای هیات علمی دانشگاه ها مربوط به دانشگاه های علوم پزشکی و فقط حدود 12 درصد اعتبارات پژوهشی مربوط به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است، این میزان تولیدات علمی حوزه علوم پزشکی نشان دهنده مطلوبیت میزان تولیدات علمی در دانشگاه های علوم پزشکی است.
** لزوم به روز شدن تجهیزات برای افزایش کیفیت تحقیقات حوزه علوم پایه
آخوندزاده با تاکید بر لزوم به روزشدن تجهیزات تحقیقاتی و آزمایشگاهی برای افزایش کیفیت مطالعات در زمینه علوم پایه اظهار کرد: بخش قابل توجهی از تحقیقات علوم پزشکی مربوط به حوزه علوم پایه است اما کیفیت این تحقیقات در دو سال گذشته رشد قابل توجهی نداشته است چرا که تحقیقات علوم پایه برخلاف تحقیقات بالینی مستلزم هزینه کردن و داشتن امکانات آزمایشگاهی مدرن است.
وی توضیح داد: در چند سال اخیر به دلیل مشکلات اقتصادی کشور، این تجهیزات به روزنشده و حتی بسیاری از آنها مستهلک هستند و همین مساله سبب افت کیفیت در تحقیقات علوم پایه شده است.
آخوندزاده گفت: همچنین 50 درصد تحقیقات علوم پایه، بالینی است که شامل دارو، دندان پزشکی، مطالعات مبتنی بر جمعیت (کوهورت) و مطالعات مربوط به ثبت بیماری ها می شوند.
** ضرورت افزایش اعتبارات پژوهشی
قائم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت درباره بودجه های پژوهشی گفت: با بودجه کنونی که به این بخش اختصاص می یابد تنها می توانیم چراغ آزمایشگاه های دانشگاه ها را روشن نگه داریم؛ در واقع درحال حاضر پژوهش ها به ویژه در گروه علوم پزشکی با دست خالی در حال انجام است.
آخوندزاده افزود: به عنوان نمونه برای ورود یک داروی ضد درد بسیار معمولی به بازار باید حدود یک میلیارد دلار در یک بازه زمانی 10 ساله هزینه شود. این درحالی است که کل بودجه پژوهش دانشگاه های علوم پزشکی و وزارت بهداشت حدود 100 میلیون دلار (برای سال 1394) است بنابراین می توان گفت دستاوردهای حاصله در حوزه پژوهش های علوم پزشکی بیشتر نتیجه تلاش نسل نخبه و دانشمند کشور بوده است.
وی با بیان اینکه کمبود اعتبارات علاوه بر کمیت، بر کیفیت پژوهش ها نیز تاثیر می گذارد، یادآور شد: برای انجام تحقیق به ویژه در رشته های علوم پایه، باید تجهیزات به روز و مدرن داشته باشیم.
آخوندزاده ادامه داد: در پنج سال گذشته بسیاری از آزمایشگاه های تحقیقاتی دانشگاه های علوم پزشکی نوسازی نشده است و به عبارت دیگر بسیاری از تجهیزات قدیمی و مستهلک هستند در حالی که باید نسل جدید و مدرن تجهیزات دارای دقت بالاتر خریداری شوند تا بتوان تحقیقاتی را انجام داد که در دنیا پذیرفته شده باشند.
وی اعمال تحریم های اقتصادی را مهمترین عامل در این زمینه برشمرد و ابراز امیدواری کرد که در سال آینده با توجه به گشایش ارتباطات بین المللی و به تبع آن افزایش منابع مالی، بتوان در زمینه مدرن سازی آزمایشگاه های دانشگاه های علوم پزشکی گام های موثری برداشت.
** افزایش حمایت ها برای کاربردی شدن مقالات علمی
وی در باره کاربردی شدن مقالات در راستای رفع نیازهای کشور گفت: در بهترین دانشگاه های دنیا از 100 مقاله منتشره حدود 20 مقاله به مرحله کاربرد می رسد و از این تعداد نیز بعد از یک دوره پنج تا 10 ساله به طور معمول پنج تا 10 درصد مقالات در راستای ارتقای کیفیت زندگی و سطح سلامت یا تولید محصول مانند دارو یا تجهیزات پزشکی کاربردی می شود.
آخوندزاده افزود: در ایران با توجه به اینکه بخش خصوصی متقاضی تحقیقات نسبت به کشورهای پیشرفته بسیار اندک است، از 100 مقاله حدود پنج مقاله به مرحله عملیاتی شدن می رسد.
وی ابراز امیدواری کرد: با توجه به افزایش تعداد دانشمندان ایرانی، در صورت ارایه حمایت های لازم در راستای ارتقای کیفیت پژوهش در ایران، این آمار از حدود پنج درصد به میانگین جهانی حدود 10 درصد برسد.
کارشناسان معتقدند : برای بازگشت به رشد بالای سال های 2000 تا 2010، باید سرمایه گذاری های بیشتری در این زمینه صورت بگیرد؛ دولت امسال در لایحه ای که به مجلس شورای اسلامی ارایه کرده برای اولین بار بودجه پژوهش از تولید ناخالص ملی را که تا پیش از این، نیم درصد بود به یک درصد افزایش داد.
از سوی دیگر با توجه به ظرفیت خوبی که در زمینه نیروی انسانی متخصص در کشور وجود دارد، جای امیدواری است که در سال آینده با افزایش این بودجه در کنار گسترش ارتباطات بین المللی شرایط بهتری ایجاد شود.
N62/1394/11/19